Stanisław Wasylewski

Data urodzenia: 1885-12-18 Data śmierci: 1953-07-26 Zawód: pisarz Miejsce pochówku: pochowany na cmentarzu przy ul. Wrocławskiej, w 1986 roku ekshumowany i pochowany w alei zasłużonych na cmentarzu na Półwsi Inskrypcja:

Brak danych

Życiorys:

Stanisław Wasylewski urodził się jako syn Bolesława Wasylewskiego, inżyniera pracującego jako urzędnik kolei państwowych i jego żony Jadwigi ze Starklów. Do gimnazjum uczęszczał we Lwowie i w Stryju, gdzie zdał maturę w 1904 roku. Następnie podjął studia na wydziale filozoficznym Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie. Jak pisał we wspomnieniach: „ukończywszy studia polonistyczne, zakończone złożeniem połowy doktoratu […] uciekłem przy pierwszej sposobności do dziennikarstwa. I nigdy tego wyboru nie żałowałem. Gdybym się narodził po raz drugi, uczyniłbym to samo. Wolna praca literacka i dziennikarska była moim żywiołem”. Już od czasów studenckich Wasylewski był czynny jako publicysta, pisując w lwowskich gazetach, jednak największą popularnoś zapewnił sobie jako autor esejów i szkiców dotyczących historii polskiej kultury i literatury, głównie okresu oświecenia i romantyzmu. 8 listopada 1927 roku Wasylewski ożenił się ze Stanisławą Nowacką-Stamirowską (1898- ) i małżeństwo przeprowadziło się do Poznania. Wasylewski podjął pracę kierownika literackiego w Wydawnictwie Polskim R. Wegnera, prócz tego nadal zajmował się dziennikarstwem, publicystyką, współpracował z radiem. W 1932 roku obronił doktorat na Uniwersytecie Poznańskim. W latach 30. XX wieku poznał też Wasylewski Opolszczyznę, pracując nad książką „Na Śląsku Opolskim” (1933-1936), w której starał się wskazać i opisać zachowany tu żywioł polski. Po wybuchu wojny we wrześniu 1939 roku wyjechał do Lwowa, gdzie spędził okupację najpierw radziecką, później – od 1941 roku – niemiecką. W tym okresie podjął współpracę z wydawaną przez Niemców „Gazetą Lwowską”. Mimo, iż uczynił to z porozumieniu ze strukturami podziemnej Armii Krajowej, fakt tej współpracy stał się w 1945 roku przyczyną oskarżenia Wasylewskiego o kolaborację najpierw przez Związek Zawodowy Literatów Polskich, a później przez wymiar sprawiedliwości. We wrześniu 1945 roku został osadzony w areszcie, gdzie spędził kilkanaście miesięcy, aż do rozprawy sądowej, która zakończyła się całkowitym uniewinnieniem. Niestety, część środowiska literackiego długo jeszcze powtarzała te nieprawdziwe zarzuty, co zdruzgotało psychicznie Wasylewskiego. W dodatku, obowiązywał go zakaz publikacji. W 1948 roku Wasylewski zdecydował się wyjechać wraz z żoną do Opola, które znał z czasów pracy nad swoją książką „Na Śląsku Opolskim”. Otrzymał tu pracę bibliotekarza Komitetu Badań Prehistorycznych, żył bardzo skromnie w mieszaniu przy ul. Konsularnej 4. W Opolu, ostatnim mieście swego życia, pisał także Wasylewski wspomnienia. Tom zatytułowany Czterdzieści lat powodzenia. Przebieg mojego życia był drugą wersją pisanych wcześniej podczas wojny we Lwowie „systematycznych, porządnych pamiętników”. Niestety, ich maszynopis przepadł w powojennych okolicznościach: „ w 1948 roku gdy przybyliśmy na stały pobyt do Opola, postanowiliśmy wraz z innymi rzeczami przewieźć i ten maszynopis […] Gdy przyjechałem w nocy do Opola w zatłoczonym pociągu i w ciemnościach nieśliśmy wraz z żona kilka pakunków, jakiś amator złakomił się na najcięższy z nich, zawierający maszynopis i fotografie, i zwędził go, przypuszczając w mroku, że to słonina lub mąka.” Szczególnego w życiu Wasylewskiego okresu - lat od 1905 do 1910 roku, kiedy był najpierw wolontariuszem, później stypendystą, a wreszcie asystentem w Zakładzie Narodowym im. Ossolińskich – dotyczył inny tom wspomnień, wydany pod tytułem Pod kopułą lwowskiego Ossolineum już po śmierci autora. Stanisław Wasylewski zmarł nagle, do końca życia nie doczekawszy na powrót uznania, jakim cieszył się przed wojną. Dopiero w 1989 roku walny zjazd Związku Literatów Polskich podjął uchwałę stwierdzającą, że „postępowanie wobec Stanisława Wasylewskiego było bezpodstawne, bezprawne i niegodziwe”.

Główne źródła:

S. Wasylewski, Czterdzieści lat powodzenia: przebieg mojego życia, Wrocław 1959.

Stanisław Wasylewski na Śląsku Opolskim. W 40 rocznicę śmierci - pamiętnik sesji popularnonaukowej. Opole 22 września 1993 r., Opole 1994, red. J. Pośpiech.

Z życia i twórczości Stanisława Wasylewskiego. Materiały z sesji naukowej odbytej w Opolu w dniu 12 grudnia 1989 roku, Opole 1991, red. J. Pośpiech

Zdjęcia: